Recensie:

De nieuwe European Atlas of Natural Radiation (EANR) geeft een overzicht van geharmoniseerde gegevens over de niveaus van natuurlijke straling in de EU en heeft tot doel de Europeanen bewuster te maken van het feit dat zij met natuurlijke radioactiviteit leven. De atlas is het product van het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (GCO), de wetenschaps- en kennisdienst van de Europese Commissie en meer dan 60 universiteiten, onderzoekcentra, nationale en Europese autoriteiten en internationale organisaties. De atlas is online in te zien, te downloaden in pdf of als boek bij de EU te bestellen.

Natuurlijke ioniserende straling Wat is natuurlijke ioniserende straling? Waar vind je natuurlijke stralingsbronnen? Wat zijn de niveaus van natuurlijke stralingsbronnen in Europa? De European Atlas of Natural Radiation heeft tot doel de huidige stand van de kennis van de natuurlijke radioactiviteit weer te geven door algemene achtergrondinformatie te verschaffen en de verschillende bronnen te beschrijven. Dit referentiemateriaal wordt aangevuld met een verzameling kaarten van Europa waarop de niveaus van natuurlijke radioactiviteit als gevolg van verschillende bronnen zijn aangegeven. Het is een compilatie van bijdragen en beoordelingen van meer dan 80 deskundigen op hun gebied: zij zijn afkomstig van universiteiten, onderzoekcentra, nationale en Europese autoriteiten en internationale organisaties.

Vertrouwd raken met natuurlijke radioactiviteit Mensen worden voortdurend blootgesteld aan ioniserende straling van verschillende natuurlijke bronnen die in twee grote categorieën kunnen worden ingedeeld: hoogenergetische kosmische straling en radioactieve nucliden die hun oorsprong vinden in de aardkorst (terrestrisch) en overal in het milieu aanwezig zijn. Terrestrische radioactiviteit wordt voornamelijk geproduceerd door de radioactieve families uranium en thorium, samen met kalium. In de meeste omstandigheden levert radon, een edelgas dat vrijkomt bij het radioactieve verval van uranium, de belangrijkste bijdrage tot de totale dosis. Informatie hierover is te vinden in de atlas die referentiemateriaal geeft en geharmoniseerde datasets ter beschikking stelt van de wetenschappelijke gemeenschap en de nationale bevoegde autoriteiten. Over het doel van de atlas legt GCO-wetenschapper Giorgia Cinelli uit dat GCO graag zou zien dat mensen door de atlas te gebruiken meer vertrouwd raken met natuurlijke radioactiviteit. “We worden allemaal blootgesteld aan straling uit natuurlijke bronnen. Meestal overschrijden de niveaus niet wat als veilig voor de menselijke gezondheid wordt beschouwd, maar in sommige geografische gebieden kunnen de natuurlijke radioactieve bronnen leiden tot gezondheidsrisico’s”, aldus Cinelli.

Radon Tegelijkertijd kan deze atlas dienen als een instrument voor het publiek om geïnformeerd te worden over de niveaus van natuurlijke radioactiviteit veroorzaakt door verschillende bronnen. Daarnaast krijgt het publiek een evenwichtiger beeld van de jaarlijkse dosis die het ontvangt en waaraan de natuurlijke radioactiviteit de grootste bijdrage levert. Ook belicht de atlas de vergelijkingen tussen doses afkomstig van natuurlijke bronnen van ioniserende straling en die van door de mens vervaardigde (kunstmatige) bronnen. Veel aandacht gaat uit naar radon, een veel voorkomend radio-isotoop, waaraan een apart hoofdstuk wordt gewijd. Dat is verklaarbaar want in normale omstandigheden levert radon de belangrijkste bijdrage tot de stralingsblootstelling van de menselijke bevolking. Radon is een natuurlijk voorkomend radioactief gas. Het heeft geen geur, kleur of smaak en kan een huis binnensijpelen via scheuren in de vloeren, bouwnaden, barsten in de muren en in de leidingen. Bekend is dat radon zich ophoopt in de kruipruimtes van woningen. Algemeen wordt daarom aangeraden om kruipruimtes goed te ventileren. Radon wordt gevormd door het verval van kleine hoeveelheden uranium in rotsen en bodems. Het gas kan ook aanwezig zijn in water en verschillende bouwmaterialen. Afhankelijk van de aard van de ondergrond, de bouwmaterialen en het water, kunnen zich in sommige woningen hoge radonconcentraties ophopen. Zelfs in hetzelfde geografische gebied kunnen de radonconcentraties van woning tot woning sterk verschillen. Hoewel het gas van nature voorkomt en overal in de EU in lage concentraties wordt aangetroffen, lopen mensen bij hogere radonconcentraties een groter risico op longkanker. In Nederland veroorzaakt radon enkele honderden gevallen van longkanker per jaar en is daarmee de tweede oorzaak van longkanker na roken. In een van de laatste hoofdstukken presenteert de atlas een methode voor het schatten van de jaarlijkse effectieve stralingsdosis ten gevolge van blootstelling aan omgevingsstraling. De gepresenteerde getallen zijn onderscheidenlijk per land opgenomen. Nederland bevindt zich binnen de EU, wat betreft jaarlijkse stralingsdosis door natuurlijke straling onder aan de lijst met 1,48 milliSievert. In Finland ligt de dosis met 6,16 mSv ongeveer vier keer hoger.

Encyclopedie De atlas is het resultaat van de samenwerking van het GCO met meer dan 60 instellingen, waaronder universiteiten, onderzoekscentra, nationale en Europese autoriteiten en internationale organisaties. “Het is onze bedoeling dat de atlas wordt gezien als een encyclopedie van natuurlijke radioactiviteit. Hij beschrijft de verschillende bronnen van natuurlijke radioactiviteit in verschillende delen van Europa. Het geeft de huidige stand van de kennis over dit onderwerp weer”, vertelt Cinelli. De atlas bevat ook een verzameling kaarten waarop de niveaus van natuurlijke stralingsbronnen in verschillende delen van Europa zijn aangegeven. Concluderend levert de atlas een zeer nuttige bijdrage over een breed kennisgebied aan informatie, gericht op een breed publiek van de bevolking tot en met gespecialiseerde wetenschappelijk kennis. De technische uitvoering is van hoge kwaliteit. Het boek is een absolute aanrader en misstaat zeker ook niet op een willekeurige salontafel als startpunt voor een interessante meningsuitwisseling. De papieren versie van de atlas heeft een kloek formaat: A3. Door deze royale afmetingen zijn de verschillende kaarten gedetailleerd en duidelijk leesbaar. Gezien de kwaliteit van de uitvoering is het aspect ‘hebbeding’ ook van toepassing.