Recensie:

Auteur Frits Robert Bogtstra, gepensioneerd natuurkundig ingenieur en voormalig TNO-directeur, meende dat het tijd was voor een nieuw Nederlandstalig boek waarin alle aspecten rondom kernenergie besproken worden. In een interview met de lokale krant van zijn woonplaats Voorburg zegt hij hierover: “In Nederland wordt kernenergie volkomen doodgezwegen. Toch is het een vorm van energie waar we op de niet te lange termijn niet omheen kunnen.” Deze positieve stellingname ten opzichte van het gebruik van kernenergie is goed terug te vinden in zijn in begin 2014 verschenen boek Kernenergie, hoe zit dat?

Anders dan de titel wellicht doet vermoeden, doe je het boek te kort als je denkt dat het slechts ‘voor dummies’ geschreven is. In twaalf hoofdstukken en dertien ‘kernpunten’ beschrijft Bogtstra vanuit met name zijn technisch-wetenschappelijke achtergrond alle aspecten rondom kernenergie en de nucleaire wereld in bredere zin. Na het voorwoord waarin de auteur duidelijk stelling neemt, onderbouwt hij in het eerste hoofdstuk zijn keuze voor een grote rol van kernenergie in de mondiale energievoorziening. Dit doet hij onder andere door kernenergie op diverse aspecten – waaronder kosten, beschikbaarheid en gevolgen voor het milieu – te vergelijken met andere energiebronnen. In het tweede hoofdstuk geeft Bogtstra een introductie in de kernfysica waarin hij radioactiviteit en het principe van kernsplitsing op atomair niveau beschrijft. Het verhaal wordt verder aangekleed met een historisch overzicht van de ontdekkingen en ontwikkelingen tot in de jaren dertig. In die chronologische verhaallijn past vervolgens ook het derde hoofdstuk over de ontwikkeling van de atoombom, inclusief werkingsprincipes en ontwerpen. Voor de met name in (kern)energie geïnteresseerde lezer kan dit hoofdstuk echter overkomen als een uitstapje wat op dit punt in het boek niet helemaal op zijn plaats is.

 Vanaf het vierde hoofdstuk verandert de toon van (historisch) inleidend naar technisch beschrijvend en wordt het boek een rijke bron van informatie en technische details over kernreactoren. Niet alleen in tekst, maar ook in veel kengetallen en heldere schematische tekeningen worden alle bestaande en nog in ontwikkeling zijnde reactortypen beschreven. Bogtstra weet zijn grote kennis op dit vlak om te zetten in goed leesbare teksten waar een geïnteresseerde leek op dit gebied nog goed zijn weg in kan vinden, zeker in combinatie met de lijst van begrippen en afkortingen achterin het boek. Hoe deze reactortypen in de praktijk worden toegepast door de verschillende reactorbouwers is, tezamen met een stukje over de natuurlijke reactor die in Gabon is gevonden en een overzicht van de nucleaire installaties in Nederland, beschreven in de dertien kernpunten die als losstaand onderdeel tussen de hoofdstukken zijn opgenomen. Omdat hierbij veelal gebruik is gemaakt van informatiebronnen van internet of uit de brochures van reactorbouwers, zijn de afbeeldingen hier soms van wat lagere kwaliteit, wat jammer is. De informatie is echter zeer compleet en waardevol voor eenieder die meer wil weten over de verschillende bestaande en in aanbouw zijnde reactoren. In hoofdstuk 5 worden de nucleaire veiligheidsvoorzieningen volgens het defence in depth principe toegelicht en een aantal ontwerp-incidenten besproken waarmee rekening is gehouden bij het ontwerpen van de huidige generaties (III en III+) reactoren.  

De kennis die Bogtstra via dit boek wil overbrengen is met name gericht op de technische achtergronden van kernenergie en kerncentrales, ook in de volgende hoofdstukken van het boek blijft dit de kern van het verhaal. De gevolgen van blootstelling aan ioniserende straling komen slechts summier aan de orde in een wat obligaat ogend hoofdstuk Ioniserende straling, waarin ook geen link wordt gelegd naar stralingsveiligheidsvraagstukken rond kernreactoren. Direct hierop volgt een bespreking van de drie grootste kernongevallen uit de geschiedenis: Three Mile Island, Tsjernobyl en Fukushima. Het verloop van de incidenten en de technische lessons learned komen overzichtelijk aan bod, de (mogelijke) gevolgen van stralingsblootstelling en verspreiding van radioactief materiaal (wederom) slechts zeer summier. Dit roept een beetje ambigue gevoelens op: het is prijzenswaardig dat de auteur zich houdt bij zijn eigen kennis en vakgebied, maar het maakt deze hoofdstukken toch wat eenzijdig en onvolledig voor de lezer uit de doelgroep van geïnteresseerde leken. De laatste hoofdstukken focussen op de andere stappen uit de nucleaire energieproductieketen: de winning en verrijking van uranium en de verschillende mogelijkheden tot verwerking en opslag van radioactief afval, inclusief milieuproblematiek en het nonproliferatieverdrag van de IAEA. Tenslotte wordt een klein kijkje in een mogelijke toekomst van kernfusie gegeven, inclusief beschrijvingen van verschillende reactorontwerpen. 

De pro-kernenergie opstelling van de auteur, die ook in het nawoord terugkomt, zal sommigen aanspreken en anderen juist tegen de haren instrijken. Hij weet echter duidelijk een scheiding te maken tussen deze meer persoonlijk gekleurde onderdelen en de hoofdstukken met zuivere informatievoorziening. Hierdoor is het boek vooral zeer informatief en goed bruikbaar als een bron voor presentaties en artikelen, bijvoorbeeld voor scholieren en studenten, maar ook zeker voor de (wetenschaps-)journalist die wat meer achtergronden in zijn artikel wil verwerken. De schrijfstijl is prettig verhalend, op sommige punten wellicht wat ouderwets, maar zeker niet droog van toon, ondanks de grote hoeveelheid informatie die erin verwerkt is. Met Kernenergie, hoe zit dat? heeft Frits Robert Bogtstra in een mooi en aantrekkelijk boek het principe van kernenergie en de werking van kerncentrales voor een breed publiek weten te beschrijven.