Recensie:

Wetenschapsjournalist en zelfbenoemd vooruitgangsoptimist Simon Rozendaal relativeert in zijn nieuwe boek: “Warme aarde, koel hoofd – Kanttekeningen bij de energietransitie” de vanzelfsprekendheid waarmee het klimaatbeleid wordt omarmd. De energietransitie lijkt als een trein door te denderen en iedereen die vragen stelt is verdacht. Gevaarlijker is het dat naarmate meer mensen doorkrijgen hoe kostbaar en weinig zinvol een energietransitie is als de samenleving ontwricht raakt. De rijken worden rijker en de armen armer doordat rijken de subsidie opstrijken voor pv-panelen en elektrische auto’s die de armen betalen. Rozendaal stelt dat het daarom verstandig is om voorzichtiger voorwaarts te gaan. “Er is nog een lange weg te gaan bij de energietransitie en het is verstandig om zo veel mogelijk mensen erbij betrokken te houden.”

Het boek leest als een trein en werkt in heldere taal via hoofdstukken als De ontdekking van de opwarming en Waarom zon en wind tekortschieten naar de ‘echte’ ongemakkelijke waarheid, die Rozendaal uitspreekt in navolging van Al Gores: “An inconvenient Truth“. De aarde warmt op, vermoedelijk voor een belangrijk deel door ons toedoen, maar helaas, we staan met een mond vol tanden en tamelijk lege handen.” Met de tweespalt, die in de samenleving ontstaat, zal het als blasfemie voor één van de twee kampen in het klimaatdebat gezien worden als Rozendaal in zijn Conclusie een boodschap heeft voor ‘Greta Thunberg en andere jongelui’. (Er zijn mensen die in de media voor minder zijn neergesabeld – en dat geeft natuurlijk al aan hoe beladen de discussie is.) “Jullie kunnen je onderscheiden. Niet door op straat te demonstreren maar door in de schoolbanken te studeren. Jullie slimheid is welkom, jullie creativiteit, jullie doorzettingsvermogen.” Hij hoopt dat jongeren niet kopje onder gaan door de psychologische fall-out van het doemdenken dat alles verloren is. Hij stelt voor Thunberg en haar gelijken niet als helden te beschouwen maar hun bestraffend doch liefdevol toe te spreken. De mensheid is eerder in staat gebleken om moeilijke vraagstukken op te lossen. Dat neemt niet weg dat het met het huidige klimaatbeleid niet gaat lukken de temperatuur serieus omlaag te krijgen. Sluit de hele wereld zich bij het klimaatdoel van Nederland aan met 49 procent extra reductie van broeikasgassen in 2030 dan zal er sprake zijn van 0,014 graad afkoeling. Een druppel op de gloeiende plaat. Het is volgens Rozendaal hoogmoedswaanzin te denken dat de temperatuurstijging tot anderhalve tot twee graden beperkt kan blijven. Het nemen van maatregelen in de vorm van CO2-reductie acht hij evenwel noodzakelijk; aanpassing aan de klimaatverandering door bijvoorbeeld dijkverzwaring en dat doen we ook al sinds mensenheugenis. Bangmakerij is niet de juiste manier om het probleem van klimaatverandering onder de aandacht te brengen. “De combinatie van angst en urgentie leidt tot domme, drastische beslissingen met onvoorspelbare bijeffecten.” Wederom: houd het hoofd koel.

Het hart van het boek vormt het hoofdstuk De ene energiebron is de ander niet. De kwaaie pier is steenkool dat als energiebron wereldwijd blijft groeien. De winnaars zijn wind- en kernenergie wat betreft CO2-uitstoot met 12 gram per kWh. Aardgas heeft iets meer dan de helft van de CO2-uitstoot van steenkool. Aardgas kan dus een nuttige rol spelen in de energietransitie. Rozendaal vindt het daarom merkwaardig dat ook gas in de ban is gedaan. “Alsof je uit angst voor leeuwen, tijgers en wolven voor alle zekerheid ook maar de lammetjes doodschiet.” Het ene zoogdier is het andere niet. Belangrijk is de opmerking van Rozendaal over het verschil tussen energiebronnen en -dragers, zoals elektriciteit en waterstof. Beide zijn zo schoon als de energie waarmee je ze produceert. Elektrische auto’s in Nederland ‘rijden op aardgas’ en zijn daarmee half zo vervuilend als benzine aangedreven auto’s.

Wanneer meer dan 30 tot 40 procent van de energie afkomstig is van wind en zon wordt het lastig om je stroomnet stabiel te houden zonder opslagcapaciteit. Accu’s gaan het voorlopig niet worden. Een betaalbare opslag vergelijkt Rozendaal met het toneelstuk Godot van Samuel Beckett, waarin gewacht wordt op Godot, die nooit verschijnt. Hout verbranden is een “achterlijk ouderwetse manier van energie opwekken.” Met wind en zon gaan we het niet redden, waterkracht is een grote bedreiging voor mens en milieu. Resteert de olifant in de kamer: kernenergie. De nadelen van kernenergie zijn sterk overdreven, schrijft Rozendaal en hij legt de schuld bij de nieuwsuitzendingen. Het NOS-journaal ging na het ongeluk in Fukushima liever wekenlang in zee met Wim Turkenburg, hoogleraar energiebeleid en voormalig leider van de anti-kernenergiebeweging dan met reactordeskundige en fysicus Tim van der Hagen (voorzitter college van bestuur TU Delft) voor objectief commentaar. “Klaarblijkelijk trekt een beetje paniek zaaien meer kijkers dan de waarheid vertellen.”

“Klimaatbeleid is niet erg democratisch”, stelt Rozendaal. Wie het waagt het oordeel van klimaatdeskundigen in twijfel te trekken is klimaatontkenner en verdacht. De macht van de milieubeweging is groot en weet bijna dagelijks de krant te halen. Rozendaal ziet een generatiekloof ontstaan waarbij de jongeren tot 30 jaar hoge kosten voor het gasvrij maken van woningen meer billijken dan ouderen. Daarnaast is er een kloof tussen arm en rijk. Mensen met geld kunnen zich PV- panelen veroorloven en een elektrische auto. Ze krijgen veel subsidie die ook wordt opgebracht door mensen zonder leaseauto’s of een eigen huis. Duurzaamheid functioneert zoals Marx het kapitalisme zag: de rijken worden rijker, de armen armer. Een duur, ineffectief en ondemocratisch klimaatbeleid garandeert politieke ellende. Het is de nuance die in het debat ontbreekt. “Het gaat tussen de goeden en de kwaden, hobbits en orks.” Het hoofd koel houden komt ook aan bod als Rozendaal het heeft over de wet van de remmende voorsprong. “In dit stadium is het niet verstandig om voorop te willen lopen. Er is tijd genoeg. De energietransitie duurt nog wel even.” Doemscenario: rond 2050 krijgen Amsterdam en Rotterdam het klimaat van Bordeaux en Nantes. “Welnu”, stelt Rozendaal: “In Bordeaux gaat ’s ochtends de zon op en in Nantes kleden ouders hun kinderen aan. Als we dan toch het Franse klimaat krijgen, mogen we ook wel wat zuidelijker worden en niet onmiddellijk door de knieën gaan als een actiegroep de staat voor het gerecht daagt om meer windmolens af te dwingen.”