Radioactief afval: Interimopslag en eindberging

COVRA is de Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval en is vlakbij de kerncentrale gevestigd in de gemeente Borsele. Nederlandse instellingen, die radioactief afval produceren, zijn wettelijk verplicht dat bij COVRA in te leveren. Er zijn verschillende soorten radioactief afval. Er is laagactief, middelactief en hoogactief afval, voorts kortlevend en langlevend afval, maar je kunt het afval ook indelen naar het soort straling, dat het afgeeft. COVRA sorteert de verschillende afvalsoorten op basis daarvan. Vervolgens vindt bij COVRA een reductie van hat afvalvolume plaats. Of door het te verbranden, waarbij de radioactieve stoffen in de as terecht komen, of door het samen te persen. Het gereduceerde volume gaat in dikwandige betonnen vaten van ongeveer 1 meter diameter en 2 meter hoogte. Deze vaten zijn massief, omdat COVRA de kieren opvult met vloeibaar beton. Vervolgens gaan deze vaten naar een gebunkerd gebouw voor interimopslag. Vanwege het radioactieve verval is een deel van de vaten al na enkele tientallen jaren per definitie geen radioactief afval meer. Bij andere vaten duurt dat langer, bijvoorbeeld honderd jaar. Er is nog geen toepassing voor die massieve betonnen vaten, die geen radioactief afval meer zijn. De gedachten gaan uit naar het gebruik van die vaten voor het verhogen van dijken om weerstand te bieden aan de stijgende zeespiegel. In juni 2023 kreeg COVRA de vergunning voor het Multifunctioneel Opslag Gebouw (MOG). Deze faciliteit komt in 2025 in bedrijf en is geschikt voor de compactopslag tot 2050 van laagactief en middelactief afval.

Er zijn drie instellingen in ons land, die radioactief afval aan COVRA aanbieden, dat zo radioactief is, dat het warmte produceert. Dat zijn de uitgeputte splijtstofelementen met HALEU van de Hoger Onderwijs Reactor (HOR) van de Technische Universiteit Delft en van de Hoge Flux Reactor (HFR) van NRG in Petten. Van NRG is ook het hoogactieve afval afkomstig uit de scheidingsinstallatie voor de productie van Molybdeen-99 (Mo-99). Voorts is  er het hoogradioactieve afval, dat ontstaat bij het opwerken van de uitgeputte splijtstofelementen van de kerncentrale Borssele. Dat laatste afval zit opgelost in massieve glazen cilinders. Al dit afval moet tijdens de periode van interimopslag gekoeld. Daarvoor bouwde COVRA een speciale opslagfaciliteit. Dat is het HABOG, het Hoogradioactieve Afval Behandelings- en Opslag Gebouw. COVRA is inmiddels dat gebouw aan het uitbreiden. Dat hoog radioactieve afval blijft daar tot het naar de eindberging kan.

Faciliteiten voor de eindberging zijn er nog niet op aarde. Wel is er veel studie naar gedaan en daaruit blijkt, dat een eindberging in de vorm van een diepe mijn in een geologisch stabiele formatie, de beste oplossing is. In België, Canada en Zwitserland  liggen er plannen voor zo’n eindberging. In Zweden zijn omwonenden akkoord met de eventuele bouw. De aanleg van een eindberging is het verste gevorderd in Finland. Overigens zijn er meer landen, die concrete plannen hebben voor de bouw van een faciliteit voor de eindberging van radioactief afval.
In Finland is begonnen met het aanleggen van een vijftal tunnels in de eindberging van uitgeputte splijtstofelementen. Elke tunnel is 350 meter lang en is geschikt voor de permanente opslag van een dertigtal houders, die elk 65 ton aan geconditioneerde uitgeputte splijtstof bevatten. De aanleg van het ondergrondse gangenstelsel, waar de tunnels op uitkomen, is eind 2015 van start gegaan. De eindberging zal uiteindelijk een honderdtal tunnels bevatten, die ruimte bieden aan de eeuwigdurende opslag. Haar capaciteit is voldoende voor een periode van ongeveer honderd jaar uitgaande van de kerncentrales die thans draaien en van de EPR, die sinds begin 2022 draait. De geleidelijke uitbreiding van de faciliteit en het vullen ervan gaan gelijk op. De vergunninghouder en tevens toekomstig beheerder is Posiva Oy, waarvan de eigenaars van de Finse kerncentrales aandeelhouder zijn. De ingebruikneming van de eindberging is in 2025. Tot die tijd test Posiva Oy de eindberging door proef te draaien. De tunnels komen in het rotsige moedergesteente, dat twee miljard jaar oud is, ongeveer 400 meter ondergronds. Ze zijn 3½ meter breed en 4½ meter hoog. De eindberging is zodanig, dat de geconditioneerde splijtstofelementen terughaalbaar zijn. Het ondergrondse deel is de helft van de faciliteit voor eindberging. De andere helft, het bovengrondse deel, bestaat uit een installatie voor de conditionering van de uitgeputte elementen. De bouw van deze faciliteit startte in 2020. De toegepaste technologie is afkomstig uit Zweden. Elke roestvaststalen houder bevat de splijtstofstaven van een twaalftal elementen, die in een koperen matrix zitten. De tussenruimte tussen de houders en de wanden van de boorgaten in de tunnels is opgevuld met  bentoniet, een bepaald soort klei. Finland beschikt al over een ondergrondse faciliteit voor de eindberging van vast laag– en middelradioactief afval, als ook over een interimopslagfaciliteit voor de tijdelijke opslag van uitgeputte splijtstofelementen. Finland koos voor de directe eindberging, omdat er geen opwerken van de uitgeputte elementen plaatsvindt. Er is in Finland een wettelijke regeling, waarbij de regering elk jaar de exploitanten van kerncentrales verplicht om ongeveer 10% van de opwekkingskosten in een speciaal fonds te storten. Dat geld is voldoende voor de conditionering en opslag van al het afval, als ook voor de uiteindelijke ontmanteling van de kerncentrales. Het fonds bevatte eind 2019 een bedrag van € 2,6 miljard.

Voorts is COVRA de trekker van een initiatief om te komen tot de ontwikkeling van een Europese eindberging. 

In de onderstaande KernVisie nieuwsberichten van de afgelopen jaren is informatie gegeven over ontwikkelingen op het gebied van eindbergingen. U kunt ze lezen door te klikken op de desbetreffende titel:

• Finland start bouw van eindberging van 18 november 2015;
• Zwitserland onderzoekt drie locaties voor eindberging van 6 september 2018
• Diepe eindberging beste uit vergelijking van 7 mei 2019;
• Plannen voor eindberging in Canada gepubliceerd van 14 april 2020
• Belgische vergunningverlener wil internationale eindberging. In België? van 29 juni 2020;
• Zweedse omwonenden content met eindberging van 26 oktober 2020;
• COVRA trekker van nieuwe Europese organisatie voor eindberging radioactief afval van 26 januari 2020
• Aanleg tunnels in ’s werelds eerste eindberging van start in Finland van 15 juni 2021